Δοσίθεος

I

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Αστρονόμος (β’ μισό 3ου αι. π.Χ.). Καταγόταν από το Πηλούσιο και έζησε στην Αλεξάνδρεια. Υπήρξε μαθητής του Κόνωνα και φίλος του Αρχιμήδη. Είναι γνωστές οι παρατηρήσεις του για τους απλανείς αστέρες και ένα έργο για τις εμβόλιμες περιόδους, γραμμένο λίγο αργότερα από το έργο του Ερατοσθένη για το ίδιο θέμα.

2. Γραμματικός (4ος αι. μ.Χ.). Έγραψε το έργο Τέχνη (Ars), μία γραμματική για την εκμάθηση της λατινικής γλώσσας με την παράθεση του ελληνικού κειμένου. Το λατινικό μέρος πραγματεύεται τα οκτώ μέρη του λόγου. Παλαιότερα απέδιδαν λανθασμένα στον Δ. ένα άλλο δίγλωσσο έργο, τα Ερμηνεύματα (Hermeneumata), που αποτελούσε άθροισμα ποικίλων γνώσεων από ελληνικές πηγές και ήταν γραμμένο τον 3ο αι. μ.Χ.

II

Όνομα διαφόρων ιεραρχών και λογίων ιερωμένων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (12ος αι.). Καταγόταν από τη Βενετία και έγινε μοναχός στην περίφημη μονή του Στουδίου στην Κωνσταντινούπολη. Ανακηρύχθηκε πατριάρχης Ιεροσολύμων αλλά λίγο αργότερα, με τη μεσολάβηση του αυτοκράτορα Ισαάκιου B’ Άγγελου, μετατέθηκε στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης (1191-92). Το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις, με αποτέλεσμα ο Δ. να χάσει και τους δύο πατριαρχικούς θρόνους.

2. Επίσκοπος Αζόφ (1630; – 1705). Το 1670 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Μολδαβίας, αλλά έπειτα από τρία χρόνια καθαιρέθηκε για πολιτικούς λόγους και απομακρύνθηκε από την έδρα του. Αφού έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από κάθε δραστηριότητα, πήγε στη Ρωσία, όπου ο Μεγάλος Πέτρος τον διόρισε επίσκοπο Αζόφ. Εξέδωσε πολλά εκκλησιαστικά έργα στη ρουμανική γλώσσα ανάμεσα στα οποία το Ψαλτήριον, τον Ακάθιστο Ύμνο και πολλούς βίους αγίων.

3. Πατριάρχης Ιεροσολύμων (Αράχοβα Κορινθίας 1641 – Κωνσταντινούπολη 1707). Για τα νεανικά του χρόνια και τις σπουδές του δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες. Τη μέτρια τυπική του μόρφωση συμπλήρωσε o ίδιος με ποικίλα αναγνώσματα, κυρίως θεολογικά και ιστορικά. Το 1657, έχοντας ήδη χειροτονηθεί διάκονος, εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη και συνδέθηκε με το εκεί αγιοταφικό μετόχι. Υπηρέτησε ως βοηθός των πατριαρχών Ιεροσολύμων, Παϊσίου και Νεκταρίου, τους οποίους συνόδευε στις περιοδείες τους για τη συλλογή ελεών υπέρ του Παναγίου Τάφου στη Μολδοβλαχία και σε άλλες επαρχίες. Το 1666 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Καισαρείας της Παλαιστίνης και το 1669 εξελέγη πατριάρχης Ιεροσολύμων. Από τότε ανέπτυξε τεράστια και πολύπλευρη δραστηριότητα: αναδιοργάνωσε την αγιοταφική αδελφότητα, ίδρυσε σχολεία και βιβλιοθήκες και περιόδευε σχεδόν συνεχώς από την Παλαιστίνη έως τη Ρωσία, διενεργώντας εράνους για να εξοφλήσει τα υπέρογκα χρέη του πατριαρχείου. Μεγάλα ποσά και μεγάλο μέρος της ζωτικότητάς του δαπάνησε o Δ. και στον ισόβιο αγώνα του κατά των Καθολικών πρεσβευτών στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι πίεζαν συνεχώς τις τουρκικές αρχές να παραχωρήσουν τα ιερά προσκυνήματα των Ιεροσολύμων στα τάγματα των Καθολικών μοναχών που είχαν εγκατασταθεί εκεί. Χαρακτηριστικό του αγώνα του αυτού αλλά και της διαφθοράς της τουρκικής διοίκησης είναι το γεγονός ότι στα περίπου σαράντα χρόνια της πατριαρχίας του ο Δ. προκάλεσε την έκδοση 140 σουλτανικών φιρμανιών, που επικύρωναν τα δικαιώματα των Ορθοδόξων στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων (πληρώνοντας βέβαια κάθε φορά σεβαστά ποσά για μπαχκσίς). Ο Δ. ασχολήθηκε παράλληλα με εκδόσεις και συγγραφές. To 1680 εγκατέστησε ένα άρτιο ελληνικό τυπογραφείο στο Ιάσιο της Μολδαβίας και άρχισε να εκδίδει σε ογκώδεις καλοτυπωμένους τόμους σειρά αντικαθολικών και αντιπροτεσταντικών έργων διαφόρων Ελλήνων θεολόγων: Τόμος Καταλλαγής (1692), Τόμος Αγάπης (1698), Τόμος Χαράς (1705). Από τα δικά του συγγράμματα τα πιο αξιόλογα είναι το Ορθόδοξος Ομολογία (1672) και προπάντων το ογκώδες ιστορικοθεολογικό έργο του Περί των εν Ιεροσολύμοις πατριαρχευσάντων, που είναι γνωστό και ως Δωδεκάβιβλος. To έργο αυτό εκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1715 (κυκλοφόρησε μετά το 1722) από τον ανιψιό και διάδοχο του Δ., Χρύσανθο Νοταρά, ο οποίος όμως φρόντισε να το διορθώσει γλωσσικά και να το συντομεύσει, περικόπτοντας ένα ολόκληρο βιβλίο.

4. Δημήτριος Φιλίτης (Ποδγοριανή Ηπείρου 1721 – Κροστάνδη 1825). Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας. Αρχικά ήταν μοναχός στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, κοντά στη Ζίτσα της Ηπείρου. Αργότερα χειροτονήθηκε επίσκοπος Βουζαίου και κατόπιν μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας. Δαπάνησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για τη μόρφωση των Ελλήνων των παροικιών της μητρόπολής του. Κατηγορήθηκε όμως για συμμετοχή στο επαναστατικό κίνημα του Κ. Μαυροκορδάτου, καθαιρέθηκε και υποχρεώθηκε να καταφύγει στη Βεσσαραβία. Μετά τον θάνατό του άφησε την περιουσία του, περίπου 25.000 αγγλικές λίρες, στα σχολεία της πατρίδας του.

5. Παναγιωτίδης (Άγραφα 1793 – 1842). Επίσκοπος Λιτζάς και Αγράφων. Ανέπτυξε πολύμορφη δραστηριότητα. Πήρε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του 1821 και διακρίθηκε για το θάρρος και τον πατριωτισμό του. Στη B’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους ήταν αντιπρόσωπος του Καρπενησιού και των Βλαχοχωρίων. Για τις πολύτιμες υπηρεσίες του τοποθετήθηκε στην Δ’ τάξη των αξιωματικών της φάλαγγας. Παράλληλα υπήρξε ένας από πιο προοδευτικούς κληρικούς της εποχής του. Η συμβολή του στην προαγωγή της παιδείας στην Ευρυτανία υπήρξε σημαντική.

6. Διδάσκαλος του Γένους (Καλάβρυτα 1764 – 1835). Ασκήτευσε από τα παιδικά του χρόνια ακόμα. Μαθήτευσε στο Μεσολόγγι με δάσκαλο τον Γ. Παλαμά και συνέχισε τις σπουδές του στη Χίο και στη Σμύρνη. Διετέλεσε σχολάρχης της σχολής Σοπωτού της Πελοποννήσου, στην οποία είχε μαθητή και τον Ρήγα Παλαμίδη. Διετέλεσε επίσης σχολάρχης στα Καλάβρυτα. Κατά τη χαρακτηριστική έκφραση βιογράφου του, στην περίοδο της επιδρομής του Ιμπραήμ δίδασκε στους μαθητές του «εν όρεσι και σπηλαίοις». Ο Δ. δεν ασχολήθηκε με τη συγγραφή αλλά η προσφορά του στην παιδεία υπήρξε μεγάλη.

Ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος.